Đóng

Chuyên Mục Khác

Những thách thức trong hành nghề của kiến trúc sư Việt Nam

Bất kỳ ai học ngành Kiến trúc đều phải trải qua bài học đầu tiên : Kiến trúc là gì và Kiến trúc sư (KTS) là ai. Thế mà sau bao nhiêu năm ra trường rất nhiều KTS mới có thể rút ra cho mình một định nghĩa riêng trên cơ sở một định nghĩa gốc.

Chưa bao giờ khái niệm Kiến trúc lại được mở rộng như ngày hôm nay. Cả chiều rộng và chiều sâu. Thế giới biến đổi, nền kinh tế chao đảo, bề mặt trái đất nóng lên, thiên nhiên đang nổi giận… Sự biến đổi đang diễn ra và trờ thành như một hiện tượng phổ biến trong một nền kinh tế hội nhập toàn cầu. Trong khung cảnh đó, con người không thể không biết cách tạo lập nên một môi trường sống thích ứng cho bản thân.

Kiến trúc ngày xưa theo Vitruvius phải thích dụng – bền vững và đẹp. Kiến trúc ngày nay không chỉ có thế. Kiến trúc không chỉ là một ngôi nhà đẹp, nhà vui, Kiến trúc lớn hơn một ngôi nhà. Nó liên quan tới một môi trường, nơi chất lượng sống luôn đòi hỏi phải tốt và thân thiện hơn. Chính vì vậy bài toán Kiến trúc hôm nay khác hẳn ngày hôm qua, nó sẽ phải đối mặt với những thách thức mới.

28279110_2057790494237784_8838504955830858289_n

Constech mùa xuân (Ảnh Nguyễn Hữu Thắng)

Thách thức 1: Một thời đại của những biến đổi

Thế giới đang biến đổi. Khoa học và công nghệ phát triển. Kiến trúc trong một thời đại mới được làm giàu lên nội dung của mình nhờ có sự kết nối với các ngành khoa học khác nhau. Kiến trúc thông minh gắn liền với tiến bộ của công nghệ máy tính và điều khiển học. Kiến trúc sử dụng năng liệu có hiệu quả, gắn liền với các bộ môn sinh thái học, khí hậu học, và các công nghệ tiên tiến. Kiến trúc bền vững liên quan tới các vấn đề kinh tế, văn hóa, xã hội và môi trường… Hơn bao giờ hết, KTS cần phải biết tự trang bị cho mình các kiến thức đa ngành và cách làm việc với các chuyên gia khác nhau. Tuy nhiên, trong mọi trường hợp vai trò của KTS luôn phải là người kết nối. Chúng ta hiều rằng khả năng tạo sự hài hòa là một phẩm chất cần thiết của KTS. Không có một giải pháp tuyệt vời tổng thể. Chỉ có giải pháp hài hòa và người nhạc trưởng là KTS.

Ở Việt Nam, Kiến trúc học đi vào đời sống cộng đồng một cách gần gũi và giản dị. Người ta có thể bình phẩm cái hay, cái đẹp của một công trình xây dựng mà không cần học Kiến trúc một ngày nào. Sự đòi hỏi về chất lượng kiến trúc ngày càng cao, đặc biệt đối với các chủ đầu tư là tư nhân và các doanh nghiệp. Bộ mặt kiến trúc trong nền kinh tế thị trường có một ý nghĩa đặc biệt. Một mặt nó là không gian đời sống của con người, mặt khác nó lại là hàng hóa. Hàng hóa muốn bán nhanh phải có hình thức tốt. Các công trình kiến trúc cao tầng có giá trị bất động sản lớn đang chiếm một tỷ lệ đáng kể ở Hà Nội và TP Hồ Chí Minh. Nội dung của nó thật đơn giản, nhưng hình thức của nó lại trở thành sự quan tâm rất lớn của các chủ đầu tư. Chúng ta không thể phủ nhận vai trò của “Kiến trúc hình thức” trong nền kinh tế thị trường – yếu tố không bao giờ có trong thời kỳ thịnh hành của trào lưu công năng và nền kinh tế kế hoạch tập trung. Kiến trúc sư giỏi là những người không chỉ biết tạo ra những khối hình lô gích hóa một công năng chặt chẽ, mà còn phải biết xử lý công năng linh hoạt hoặc đưa ra các quan niệm mới để tạo nên những hình thức mới. Những hình thức đó không chỉ làm duyên cho bản thân công trình mà còn làm đẹp cho cả thành phố.

Thách thức 2: Bình tâm trong cơn lốc thị trường

Những biến đổi của đời sống ngày nay diễn ra quá nhanh. Không gian vật chất không kịp đáp ứng trước những đòi hỏi đột biến của không gian đời sống. Thế giới đang tăng tốc vùn vụt. Chính sách mở cửa và nền kinh tế thị trường đã tạo nên một chân trời rộng mở cho các nhà đầu tư. Thời cơ của chủ đầu tư luôn đòi hỏi kiến trúc sư phải nhanh. Nghĩ nhanh, làm nhanh, nộp bài nhanh trở thành một trong những điều kiện để thương thuyết Hợp đồng.Và hậu quả là nhiều tác phẩm “Kiến trúc nhanh” đã ra đời. Hiện tượng Kiến trúc nhanh đặc biệt diễn ra sôi nổi trong tháng 10, tháng 11 hàng năm – khi các Chủ đầu tư phải trình duyệt Dư án xin cấp vốn cho năm sau. Lúc đó kiến trúc sư phải làm việc không ngừng không nghỉ. Sự tập trung cao độ trong một thời gian ngắn là một đòi hỏi. Điều đó giải thích tại sao nghề kiến trúc hay phải thức đêm. Chỉ có ban đêm mới được yên tĩnh làm việc. Vì vậy, hành nghề kiến trúc đòi hỏi phải có sức khỏe và phải biết bình tâm trước chủ đầu tư, trước cơn lốc của thị trường để bảo tồn cho đời sống không chỉ của riêng mình.

Thời kỳ bao cấp sản sinh ra một kiểu kiến trúc chậm, thậm chí uể oải. Còn trong nền kinh tế thị trường lại là một kiểu kiến trúc nhanh, thậm chí khẩn cấp. Sự nghiên cứu và tìm tòi trở nên xa xỉ. Thúc giục là chuyện của Chủ đầu tư, bình tâm sáng tác là việc của người hành nghề kiến trúc. Thực tế cho thấy, nhiều KTS trẻ đã biết ứng phó với tình hình mới. Kiến trúc của họ dễ chấp nhận, nhanh và hiệu quả. Thỉnh thoảng có những nhóm biết giảm tốc độ thu hoạch để tăng cường chất lượng. Bình tâm trong cơn lốc thị trường thật khó khăn, nhưng lại rất cần cho người làm nghề kiến trúc.

Thách thức 3  : Đối mặt với rủi ro của nghề nghiệp

Kiến trúc sư (Architect) được mở đầu bằng chữ A hoa, chữ đầu tiên trong bảng chữ cái với sứ mệnh cao cả để kết nối các câu từ, nhưng trong nền kinh tế thị trường chữ A thuộc về chủ đầu tư (bên A). Chủ đầu tư có quyền rất lớn. Họ là ông chủ, có quyền thuê, lựa chọn tư vấn, có quyền cắt hợp đồng, có quyền thích hay không thích, hiểu hay không hiểu sáng tạo của KTS.

KTS luôn phải đối mặt với rủi ro. Họ luôn phải chọn lựa hai con dường? Hoặc là một tác phẩm để đời, hoặc chấp nhận một thỏa hiệp. Chữ NHẪN luôn được treo trong phòng làm việc của KTS. Để tránh rủi ro, trước một chủ đầu tư không biết nhìn về phía trước, đặt hàng theo chủ quan, không theo xu hướng kiến trúc thời đại, thì người sáng tạo chúng ta cần có một ứng sách mềm dẻo trên một nguyên tắc tôn trọng chuyên môn.

Trong nền kinh tế thị trường lẽ tất nhiên người làm thuê phải làm vừa lòng ông chủ. Một tác phẩm kiến trúc không phải là sản phẩm riêng của KTS. Nó còn phải thỏa mãn người đặt hàng. Tiếc rằng giữa A và B không phải lúc nào cũng có thể cộng sinh. Không phải lúc nào KTS cũng đúng. Không phải lúc nào ý muốn của chủ đầu tư cũng là thích đáng. Sự thỏa hiệp hay từ chối là kết quả của những buổi làm việc mà sự thuyết phục của KTS có ý nghĩa hết sức quan trọng.

Nghề kiến trúc là một nghề khá nhiều rủi ro. Khi chủ đầu tư chuyển đổi vị trí công tác thì cũng là lúc KTS ngẩn ngơ trước một ông chủ mới, mà chưa kịp tìm hiểu tính cách ra sao. Nhiều dự án đã bị đổ theo chân chủ cũ. Chúng ta chỉ còn biết chấp nhận để lại bắt đầu một chặng đường mới. Những lao động ban đầu của nhóm thứ nhất có thể bị mổ xẻ, sử dụng và dịch chuyển tới một đối tác khác mà không cần quan tâm tới cái gọi là Quyền tác giả.

Thách thức 4  : Cạnh tranh với các thương hiệu quốc tế.

Sự hội nhập toàn cầu đã tạo điều kiện cho chúng ta tiếp cận với thế giới không khó khăn như ngày xưa. Ngày nay mảnh đất Việt Nam đang là một khu vực hấp dẫn cho các nhà đầu tư, và lẽ dĩ nhiên cho cả các Tập đoàn tư vấn thiết kế. Các cuộc thi tuyển kiến trúc quy họach gần đây cho thấy, các thương hiệu quốc tế về tư vấn gần như chiếm lĩnh trọn vẹn thị trường đối với các công trình lớn. Chúng ta không thể trách chủ đầu tư đã không mời chúng ta thiết kế. Có hai lý do khá đơn giản. Trước hết, một sản phẩm hàng hóa nếu gắn với một thương hiệu tên tuổi quốc tế, ắt sẽ bán được nhanh hơn. Một chung cư cao tầng được quảng cáo do nước ngoài tư vấn, giám sát sẽ hấp dẫn khách hàng hơn. Các nhà đầu tư đủ thông minh để làm điều đó. Mặt khác- xét trên phương diện chuyên môn- các sản phẩm quốc nội về cơ bản vẫn còn một khoảng cách với sản phẩm quốc tế. Ở Việt Nam chỉ có dăm bảy đơn vị tư vấn có thể cạnh tranh với các thương hiệu quốc tế, trong đó có nhiều đơn vị liên danh liên kết với các nhà thầu bên ngoài. Nếu chúng ta không có thương hiệu, chúng ta hãy vui vẻ làm thuê cho tư vấn nước ngoài, bởi lẽ – về mặt kinh tế – chưa chắc đã thấp hơn khi mình làm chủ. Về mặt chuyên môn , âu cũng là cơ hội để tự nâng cao năng lực của mình.

Thách thức 5: Đối mặt với chính bản thân 

Kiến trúc là một nghề cần có đạo đức. KTS Tadao Ando vĩ đại chỉ có 25 đệ tử trong Xưởng thiết kế của minh. Việc tuyển lựa lấy tiêu chí đạo đức đứng trước chuyên môn. Họ phải là những người trân trọng nghề nghiệp, và hiểu rằng mình đang làm một nghề cao quý cho xã hội. Một đời người khó qua được một trăm năm. Một đời kiến trúc sống lâu hơn thế.

Kiến trúc là một nghề đòi hỏi phải có thái độ và trách nhiệm với cộng đồng xã hội. Người KTS được trao sứ mệnh làm đẹp cho không gian sống của mọi người. Cho dù sự thông cảm và chia sẻ vẫn còn làm chúng ta bức xúc, nhưng không vì thế mà chúng ta không ngừng nỗ lực cho công cuộc hành nghề của minh.

Chỉ khi đối mặt với chính bản thân, chúng ta mới thấy rằng nghề kiến trúc thật gian truân nhưng vô cùng cao quý.

PGS.TS.KTS Doãn Minh Khôi

Nguồn: Tạp chí Kiến trúc

Ngô Thanh Hà Chuyên Mục Khác